Meðal almennings er lítill munur gerður á handritalestri, efnislestri og prófarkalestri. Flestir líta svo á, að því að virðist vera, að prófarkalestur nái yfir allan yfirlestur og almennar lagfæringar á texta.
Svo er þó ekki.
Handritalestur fer þannig fram, að yfirlesari fær í hendurnar t.d. fyrsta eða annað handrit texta, lagfærir málfar, orðnotkun, setningaskipan og annað slíkt, ásamt innsláttar- og stafsetningarvillur.
Efnislestur á aðallega við um fræðihandrit, þar sem sérfræðingur les handritið yfir með tilliti til efnislegra þátta, annars vegar "staðreyndatékkun" og hins vegar að benda á heimildir eða eitthvað annað sem vanti. Höfundur þessa pistils hefur staðið í slíku í fjölda ára, m.a. með því að taka við handriti, þar sem höfundur hefur skilið eftir eyður af ásettu ráði, þar sem finna þarf upplýsingar sem á vantar, eða þannig, að orðræða höfundar er yfirfarin, t.d. flett upp hvort ártöl séu rétt og svo framvegis.
Prófarkalestur á hins vegar við um handrit, sem þegar hafa farið í umbrot, eða jafnvel verið skilað frá prentsmiðju í 1. eða 2. útgáfu prófarkar. Þar er einkum átt við að lagfæra stafsetningrvillur eða innsláttarvillur, en ekki gera umfangsmiklar breytingar á texta.
Með prófarkalestri er átt við að texti er lesinn, ritvillur (stafsetningar- og innsláttarvillur) eru leiðréttar, sem og óumdeildar málvillur, og hugað er að skiptingu orða milli lína. Með handritalestri er hins vegar átt við, auk þess sem felst í prófarkalestri, ítarlegan lestur, ýmiss konar lagfæringar á málfari í textanum og leiðbeiningar um frágang á handriti.
Háskólakennarinn Eiríkur (vísast Rögnvaldsson) ræðir líka um handrita- og prófarkalestur, og gerir það reyndar á mjög viðamikinn og fræðilegan hátt.
En slæmt er þegar skilað er próförk í hendur yfirlesara þar sem málfræðin er fyrir neðan allar hellur og textinn varla boðlegur á prenti, af einhverjum ástæðum. Þá þarf yfirlesari að gera það upp við sig, hvort hann vilji, samvisku sinnar vegna, senda slíkt frá sér athugasemdalaust, eða benda höfundi eða útgefanda á, með dæmum, hversu staða texta sé í raun slæm. Hlutverk hans er, á þessu stigi, aðeins að lagfæra stafsetningarvillur, verstu málfræðivillur og uppsetningu (t.d. skiptingu milli lína, osfrv), en ekki gera umfangsmiklar breytingar á texta. En stundum er ekki hægt að þegja.
En svona er víst staða hins ritaða máls í dag. Kröfurnar eru litlar og væntingar í lágmarki.
Posts
